۲۷ آبان ۱۳۹۱
عزاداری، اصل مشترک ادیان
در همه ادیان الهی روزها و یا ایامی هستند که از آنان به عنوان ایام ویژه مذهبی یاد می کنند.این ایام ویژه مذهبی که به گونه های شاد و غمناک تقسیم میشود، در فرهنگ های دینی از تقدس فراوانی برخوردارند و متدینان به ادیان شادی و یا غم را جزئی از مناسک و عادات دینی میشمارند و باهدف اجر گرفتن از خداوند به آن مبادرت می ورزند. وجود روزهای برگزیده دینی و مذهبی یکی از مشترکات ادیان بزرگ جهان است. بعضی از مذاهب و ادیان برای روزهای شاد وزن بیشتری قائل هستند و بخش دیگری از آنان بر عزاداری ها تکیه بیشتری دارند. در ایران و در میان مسلمانان شیعه مذهب قطعا عاشورا و به تبع آن ده روز اول ماه محرم در بین مردم از اهمیت فراوان تری برخوردار است و مراسم گوناگونی برای آن در سراسر حوزه شیعه نشین جهان شکل گرفته است. اهمیت دادن به عزا و عزاداری در فرهنگ شیعی بیشتر به سابقه مذهبی تشیع بر می گردد. شیعیان در برابر اکثریت سنی جهان اسلام، برای بقا روی حادثه دردناک کربلا ایستادگی فراوانی نشان دادند و آن را نماد تشیع کردند. زیر ا که خود حادثه کربلا ظرفیت این مظلومیت را در خودش داشت. کربلا و ماجراهای غم انگیز ان، معجونی است از مظلومیت، شهادت، شهامت و آزادگی که در فاصله کوتاهی از زمان بنیانگزار اسلام بر سر فرزندان آن پیامبر توسط خلفا و مدعیان ادامه دهنده راه پیامبر، آن همه ستم روا میرفت. دردناکی ماجرای کربلا و نیاز شیعه به طرح این مظلومیت، بستری فراهم اورد که ماجرای عاشورا بدون هیچ محدودیتی در حوزه شیعه به عنوان بزرگترین مناسک مذهبی فراگیر تبدیل شود. از بزرگان و علمای دینی زیادی نقل شده است که اگر شیعیان همچنان که بر ماجرای کربلا ایستادگی کردند و آن را روز به روز عظمت بخشیدند، بر ماجرای غدیر هم همین سر سپردگی و اصرار را داشتند، مخالفان نمی توانستند آن ماجرا را انکار نمایند. مفهوم این جمله رضایت به اهمیت دادن به عاشورا از سوی بزرگان مدهب تشیع است. ورود فولکلورهای مختلف محلی در ایران و سایر مناطق شیعی به حوزه عاشورا و دخالت دادن فرهنگ ها و سنت های بومی در عزاداری های عاشورا، به نهادینه شدن و گسترش عاشورا به عنوان رکن عقیدتی غیر قابل خدشه در جهان تشیع کمک کرد. در همین ایران ده ها مراسم آئینی فولکلوریک در نقاط مختلف ایران برای عاشورا وجود دارد که در بسیاری از موارد بیش از آن که عزاداری و قداست شیعی امام مظلوم و شهید شیعه مورد توجه باشد، خوب برگزار شدن آئینی آن مراسم پر اهمیت است. فاصله بین این آئین ها در شمال و جنوب و غرب و شرق کشور آن قدر زیاد و متفاوت است که میتوان برای هریک از آنان و ریشه های بومی آن فیلم های مستند زیادی ساخت. این اختلاط فرهنگ های بومی و عزاداری گاهی در حدی است که فولکلورهای منطقه ای بر اصل یاد و نام امام حسین علیه السلام سایه می اندازد که اگر چه در بین بزرگان دین اصل بر تسامح در این امور است و به دلیل اینکه باهدف بزرگداشت عاشوراست، عموما مورد حمایت قر دارد اما بعضا آن قدر محتوای کربلایی و آئینی انها کم رنگ شده است که توسط عالمان دینی هم علیرغم تسامح موجود در این حوزه، مورد انتقاد قرار می گیرد. در حقیقت عاشورا و محرم جزو غیر قابل انفکاک فرهنگ ایرانی و شیعی در مناطق مختلف شده است و حتی رقابت های منطقه ای و جغرافیایی که در بخش های مختلف ایران وجود دارد، در بزرگداشت عاشورا هم راه پیدا می کند. بسیاری از آیین های عزاداری که در ایران در ایام عاشورا رایج است، البته سابقه دیرین ترش در غرب وجود داشته است. فیلم هایی از نوع مراسم مذهبی در غرب و به خصوص ایتالیا و اسپانیا وجود دارد که از دیر باز تا کنون با مشابهت عجیبی مراسمی را که در بسیاری از مناطق ایران در ایام عاشورا وجود دارد، در بین آنان دیده میشود. این نشانه آن است که عزاداری و ایین های ان یکی از اصول مشترک در بین ادیان است. در ایران توجه به این نکته ضروری است که این اهمیت دادن به ایام عزاداری سالار شهیدان چیزی نیست که در اثر انقلاب اسلامی و حاکمیت دینی به وجود آمده باشد. به نوعی جزو ذات فرهنگی مردم ایران شده است. اگر چه تشویق های حکومتی دوران صفوی و یا انقلاب اسلامی در گسترش انها بی نقش نبوده است، اما حتی در دوران رضا شاه که عزاداری ها مموع شده بود، باز هم به صورت مخفی و در حد گسترده عزادری برای امام حسین علیه السلام جاری وبرقرار بوده است. به طور کلی اهمیت دادن به عاشورا یکی از شاخص هایی است که به خوبی میتوان از آن اصل نهادینه بودن مذهب را در ایران اندازه گیری کرد. کمتر حادثه و اتفاقی در ایران وجود دارد که به این وسعت مخاطب های عمومی داشته باشد و به صورت مردم نهاد اهمیت به آن در بخش های مختلف جغرافیایی ایران مورد توجه مردم قرار داشته باشد. این واقعیتی است که روشنفکرهای ایرانی حتی اگر بی اعتقاد به مذهب باشند باید به آن توجه ویژه کنند. ماه محرم و حادثه عاشورا و وجود مقدس امام حسین علیه السلام برای مردم ایران بسیار پر ارزش تر از آن است که کسی و یا جماعتی بتوانند با آن مقابله کنند. این نکته را هم البته نمیتوان انکار کرد که آن قدر این مناسبت مذهبی با آیین های بومی مخلوط شده است که در پاره ای موارد تحریف ها و خرافه ها و پیرایه ها به آن وارد شده است که داد اندیشمندانی مثل مرحوم مطهری را هم در آورده است. زدودن اینها از پیکره مراسم عاشورایی البته کار دشواری است. مبارزه های حکومتی هم نتوانسته است آن را از بین ببرد و چه بسا در مخالفت با دخالت های حاکمیتی، بد تر هم شده است. نمونه آن در مساله قمه زنی است که حقا عمل مشمئز کننده ای است. ورود ایام عزاداری و بزرگداشت شهادت امام حسین علیه السلام بر رهروان راه آن بزرگوار که آزادگی ایشان را پر رنگ تر از مظلومیتش میشناسند تسلیت باد