امروز صبح تا ظهر در جلسه هم‌اندیشی گفت‌وگوی تمدن‌ها شرکت کردم. از وقتی آقای خاتمی مؤسسه غیردولتی گفت‌وگوی تمدن‌ها را سازماندهی می‌کرد، به یک دفتر اروپایی و یک مرکز ایرانی فکر می‌کرد. در داخل، علاقمند بود از نظرات اندیشمندان داخلی استفاده کند. بحث‌های امروز در حوزه نظری بود: معنای گفت‌وگو چیست؟ تمدن‌ها و فرهنگ‌ها چگونه باید گفت‌وگو کنند؟ چرا این نظریه در دنیا مقبول افتاد و بحث‌هایی از این دست.

بعد از اینکه مسجدجامعی به عنوان مدیرعامل گزارش داد، آقای خاتمی سخنرانی کرد. محل برگزاری این کارگاه علمی در کتابخانه تخصصی گفت‌وگوی تمدن‌ها بود، کنار پارک ساعی. وقتی دوست خوبم جواد فریدزاده دفتر گفت‌وگوی ادیان را پایه‌ریزی می‌کرد، بنا به علاقه‌ای که داشت، کتابخانه تخصصی بی‌نظیری را درست کرد. وقتی در اواخر ریاست جمهوری قرار شد این مرکز به وزارت خارجه تحویل داده شود، دل‌نگرانی اصلی آقای خاتمی این کتابخانه بود که آن را به فرهنگستان هنر، که آقای میرحسین موسوی مسئول آن است، تحویل داد و فعلاً باقی مانده است.

آقای خاتمی به عدم استفاده از امکانات دولتی در داخل برای این مؤسسه، که البته دولت هم امکانات نمی‌داد، اشاره کرد و بعد به تاریخچه طرح این مسئله در سازمان ملل اشاره کرد. درست بحث و گفت‌وگو در سال ۲۰۰۱ تصویب شد، همان سالی که بدترین و تلخ‌ترین حادثه خشونت‌بار تروریستی در ۱۱ سپتامبر اتفاق افتاد. ایشان محور اصلی گفت‌وگوی تمدن‌ها را در دنیای فعلی گفت‌وگوی تمدن اسلامی و غربی معرفی کرد و گفت متأسفانه جریان خشونت‌طلب اسلامی در دنیا اعلام وجود کرده و سخنگوی رسمی دین اسلام هم بن‌لادن و طالبانیسم شده، ولی اسلام طرفدار صلح و گفت‌وگو نتوانسته سخنگویی رسمی پیدا کند. ما نیاز به اندیشه‌ای داریم که نه در اندیشه غرب حل شود و نه روبه‌روی تمامیت آن بایستد. قهرمان گفت‌وگو را اندیشمندان، متفکران و هنرمندان، و نه سیاستمداران، معرفی می‌کرد.

آقای دکتر علی پایا و دکتر محمدرضا بهشتی سخنانی در مورد محتوای گفت‌وگوی تمدن‌ها بیان کردند و در این میان آقای دکتر حسین سلیمی به نوعی از هانتیگتون دفاع کرد و گفت بین مدرنیسم و غرب باید فرق گذاشت؛ دنیا به سمت غربی شدن پیش نمی‌رود، ولی به طرف مدرنیسم پیش می‌رود.

ده نفر صحبت کردند. واقعاً کارگاه بود، نه سخنرانی رسمی. سال‌ها بود در حضور آقای خاتمی چنین جلسات کاری تشکیل نمی‌شد. به خیلی‌ها از جمله کدیور، شکرخواه، مجتبوی و فاضل میبدی و من هم وقت نرسید که قرار شد در جلسه بعدی صحبت کنیم.

دکتر خانیکی ریاست جلسه را برعهده داشت. برای من جلسه قابل توجه و مفیدی بود. در پایان هم با چند نفر از دوستان کلی سر به سر کدیور گذاشتیم که نماز عید فطر اقامه کرده است. یکی از دوستان هم زنگ زد و خبرهای رأی اعتماد مجلس را داد. ما هم به جای مهرورزی، کمی سیاست‌ورزی گعده‌ای کردیم.